apituła metropolitalna, jako instytucja, powstała prawdopodobnie już w początkach XI w. wkrótce po erekcji arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Gromadziła w swych szeregach kler otaczający biskupa i pełniła w diecezji zasadniczo funkcję administracyjną, służąc także biskupowi swą radą i udzielając mu pomocy w przeprowadzeniu pewnych spraw.

 

Do przełomu XI i XII w. kapituła stanowiła wraz z biskupami jedną, nierozerwalną instytucję. Na początku XIII w. proces rozwoju wewnętrznego został prawdopodobnie już zakończony. Odtąd kapituła przybiera charakter samoistnej, ustalonej, zabezpieczonej i niezawisłej od biskupa korporacji, z ustaloną liczbą członków i wyspecjalizowanymi urzędami - prałaturami.

 

Do siedmiu pierwszych, kolejnych w hierarchii kapituły miejsc, przywiązane były pewne tytuły, urzędy, funkcje i obowiązki, za wykonanie, których był w pełni odpowiedzialny kanonik, piastujący którąś z tych godności. I tak do obowiązków prepozyta, pierwszego wśród kanoników, należało zwoływanie posiedzeń kapituł i przewodniczenie im; dziekan był przełożonym niższego kleru katedralnego; archidiakon, jako zastępca biskupa, miał czuwać nad moralnym stanem duchowieństwa diecezjalnego; do obowiązków kantora należało nauczanie śpiewu kościelnego niższego duchowieństwa; kompetencji scholastyka powierzono sprawy wychowawczo - oświatowe; kustosz sprawował nadzór nad skarbcem i zakrystią; wreszcie kanclerzowi zwierzono pieczę nad kancelarią.

Działalność całej kapituły znalazła swoje odbicie w aktach archiwalnych i dokumentach, które kapituła od najdawniejszych czasów troskliwie przechowywała. Obecnie zbiór ten, jako jeden z wielu zespołów, stanowi najstarszą część zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie.

 

Materiały archiwalne zgrupowane w tym zespole dzielą się z punktu widzenia chronologii na dwa działy. Pierwszy obejmuje akta zebrane tematycznie w grube, osygnowane tomy od 1408 r. do końca XVIII w. Uzupełniają je liczne "luzy", (co najmniej kilkukartkowe akta bądź poszyty dotyczące określonej sprawy) od XIII do początku XX w., skomasowane według ustalonych haseł, z zachowaniem chronologii.

 

Tę część oznacza się sygnaturą A. Cap I oraz kolejnymi literami alfabetu. Dział drugi skupia akta od końca XVIII w. (w obrębie niektórych zagadnień od w. XV) do r. 1939. Te ostatnie nie mają jeszcze stałych sygnatur - są natomiast scalone (jednostkami) tematycznie. Oznacza się je: A. Cap. II (celem odróżnienia od "luzów" A. Cap. I) i kolejnymi literami alfabetu.